Uit de notarispraktijk. Deze rubriek wordt verzorgd door mr. Karin Rientjes van Rientjes Notariaat te Sneek. (Sneeker Nieuwsblad c.s. juni 2012)

Langstlevende testament, wel opletten!

Regelmatig horen wij: er was een langstlevende testament dus wij hoeven wat de nalatenschap van vader niets te doen. Moeder krijgt alles. Of er wordt gemeld: wij hebben iets getekend waardoor wij als kinderen afstand van ons deel hebben gedaan. Herkent u dit? De praktijk leert dat de situatie vaak toch heel anders ligt dan wat u denkt.

Vele soorten.

Er zijn vele soorten langstlevende testamenten. Denk aan de ouderlijke boedelverdeling, de wettelijke verdeling, de quasi wettelijke verdeling, het estateplanningstestament, de tweetrapsmaking, het vruchtgebruik testament en het specifiek op maat gemaakte langstlevende testament.

Elk langstlevende testament kent zo zijn eigen hebbelijkheden en onhebbelijkheden, waarmee bij het openvallen van een nalatenschap wel degelijk rekening gehouden moet worden.

Het vruchtgebruik testament.

Meer specifiek wil ik ingaan op het vruchtgebruik testament. Dit is een testament dat van oudsher veel bij ons in het noorden van het land voorkomt in allerlei varianten. Hoofdregel is dat de kinderen eigenaar worden van een belangrijk deel van de nalatenschap en de langstlevende ouder het vruchtgebruik krijgt van die erfdelen. De langstlevende heeft dan bijvoorbeeld het recht om in (het deel van) de woning dat door vererving eigendom is geworden van de kinderen te mogen wonen, zonder het betalen van huur. Bij een spaarrekening komt de vruchtgebruiker de rente toe.

Langstlevende onterfd.

Het komt ook wel eens voor dat de langstlevende echtgenoot is onterfd en alleen het vruchtgebruik van de erfenis krijgt. Doel hiervan was om zoveel mogelijk de vermogensbestanddelen (die in waarde stegen) bij de kinderen te krijgen, maar wel met het recht van genot voor de langstlevende daarvan. Hiermee werd beoogd erfbelasting te besparen bij het overlijden van de langstlevende. Maar ja, welke vermogensbestanddelen stijgen thans nog in waarde? De woning momenteel niet en de effectenportefeuille tegenwoordig vaak evenmin.

Langstlevende mag niets doen met de erfenis.

Als de langstlevende ouder bij testament niet de macht is toegekend om te mogen vervreemden of te verteren, dan mag de langstlevende bijvoorbeeld de woning niet zonder medewerking van de kinderen verkopen of daar een hypotheek op vestigen. Ook mag de langstlevende niet interen op bijvoorbeeld het spaargeld. Dat kan de langstlevende behoorlijk belemmeren in het zo normaal mogelijk door kunnen gaan met het leven.

Langstlevende is geen executeur.

Als de langstlevende bij testament niet is benoemd tot executeur, dan is de langstlevende afhankelijk van de medewerking van de kinderen om rechtens het vruchtgebruik te krijgen. Het vruchtgebruik ontstaat namelijk niet vanzelf maar moet gevestigd worden. Daarvoor is de medewerking van de kinderen nodig. Het vruchtgebruik krijgen van de woning en van aandelen in de B.V., moet bij notariële akte worden geregeld. De notariële akte betreffende de woning moet vervolgens ingeschreven worden bij het kadaster. Wordt het vruchtgebruik niet afgegeven, dan heeft de langstlevende formeel geen rechten. Door de langstlevende bij testament te benoemen tot executeur, is dit probleem opgelost en kan de langstlevende aan zichzelf het vruchtgebruik afgeven zonder afhankelijk te zijn van de kinderen.

Fiscale valkuilen.

Tot 2012 was de situatie bij vruchtgebruik testamenten in de regel niet zo fijn. De kinderen werden namelijk voor hun aandeel in de nalatenschap (de blote eigendom) in de inkomstenbelasting belast in box 3 voor iets dat zij feitelijk niet hadden. De langstlevende daarentegen werd slechts voor het vruchtgebruikdeel belast. Deze regeling geldt overigens nog steeds áls het vruchtgebruik niet formeel is gevestigd. De kinderen kunnen zelfs met terugwerkende kracht over een periode van 5 jaar geconfronteerd worden met een extra belastingheffing met bijbehorende boete!

Van belang is dat binnen twee jaren na het overlijden van de eerste ouder het vruchtgebruik daadwerkelijk wordt gevestigd. Is bij u sprake van een vruchtgebruik testament en is het vruchtgebruik nog niet gevestigd ga dit alsnog regelen, zeker als er een eigen woning is. Het kan een hoop fiscale narigheid voorkomen.

Heeft u twijfel of het wel goed zit bij een erfenis waar u bij betrokken bent, of heeft u vragen over de uitwerking van een langstlevende testament, schroom niet om even vrijblijvend langs te komen.